• De burgemeester is de centrale figuur in een gemeente, maar inwoners hebben op dit moment geen invloed op wie hun burgervader wordt. Directe verkiezingen vergroten de democratische legitimiteit van de burgemeester. Dat is des te belangrijk omdat het takenpakket van de burgemeester in de afgelopen jaren is toegenomen.
   
• Een direct gekozen burgemeester zorgt ervoor dat kiezers directe invloed hebben op de machtsvorming. Één van de grootste mankementen van de Nederlandse democratie is dat op dit moment machtsvorming bijzonder weinig responsief is. Bij verkiezingen voor de gemeenteraad of Tweede Kamer wordt de controle op de macht gekozen, maar niet de macht zelf. Die komt pas tot stand tijdens de formatie na de verkiezingen, waardoor burgers geen invloed hebben op de samenstelling en het programma van de macht zelf.
   
• Doordat de burgemeester en de gemeenteraad onafhankelijk van elkaar tot stand komen wordt het dualisme en evenwicht tussen de wetgevende en uitvoerende macht versterkt. Ook voor de raad is een direct gekozen burgemeester positief. Zij kan daardoor haar rol als wetgever en controleur herpakken. Nu wordt dit nog te veel ingeperkt door dichtgetimmerde coalitieakkoorden.
   
• De direct gekozen burgemeester zorgt voor meer helderheid bij de totstandkoming van de uitvoerende macht. Gepaard hiermee kunnen kiezers de macht beter ter verantwoording roepen bij verkiezingen. Indien een burgemeester en/of zijn college ondermaats presteren kunnen zij een andere kandidaat kiezen.
   
• Ten slotte maken rechtstreekse verkiezingen een einde aan de partijpolitieke benoemingen in de achterkamers. Cijfers uit 2018 laten zien: 87% van de burgemeesters is lid van VVD, PvdA, CDA en D66. Lokale partijen – met een derde van de stemmen de grootste politieke familie op gemeenteniveau – moeten het doen met een armzalige 3%. De gevestigde partijen hebben in de praktijk nog altijd greep over de burgemeestersbenoemingen. Gevolg is dat burgemeesters uit een veels te kleine vijver worden geselecteerd. Slechts 2,5% is lid van een politieke partij en weer daarvan is maar 10% actief. Een ridicuul kleine groep. Er zijn genoeg geschikte kandidaten die geen lid zijn van de gevestigde partijen en bestuurlijke ervaring kan je op veel meer plaatsen opdoen dan alleen bij de overheid. Verkiezingen biedt ook hen een eerlijker kans om burgemeester te worden.

Argumenten tegen de direct gekozen burgemeester

Deugen de argumenten van tegenstanders van de door de bevolking gekozen burgemeester?  Wij denken van niet!

• Tegenstanders zeggen te vrezen dat rechtstreekse verkiezingen er toe leiden dat onserieuze kandidaten, BN'ers en extremisten tot burgemeesters gekozen worden. Die kans is erg klein. Zelfs bij gewone verkiezingen laten deze groepen het al steeds electoraal afweten. Bij burgemeestersverkiezingen ligt de lat nog veel hoger omdat men enkel verkozen kan worden met een meerderheid van de stemmen. Alleen kandidaten met brede steun maken een redelijke kans om gekozen te worden.
   
• Tegenstanders wijzen op het risico van een patstelling indien de burgemeester en gemeenteraad niet dezelfde kleur hebben. Het is waar dat de burgemeester zijn agenda alleen kan realiseren indien hij voor zijn voorstellen raadsmeerderheden weet te vinden, maar Amerikaanse toestanden zijn in Nederland onwaarschijnlijk. Op de eerste plaats heeft Nederland geen tweepartijenstelsel, waardoor één partij niet alles kan blokkeren als ze een raadsmeerderheid hebben zoals in Amerika. Door het meerpartijenstelsel zijn er altijd wel potentiële partners. Ten tweede stellen de meeste Nederlandse partijen zich ook in de oppositie tot op zekere hoogte constructief op. Uiteraard zal het vaker voorkomen dat voorstellen van de burgemeester worden weggestemd of dat voorstellen van de oppositie juist een raadsmeerderheid halen, maar het is maar de vraag of dat slecht is. Een gezonde democratie wordt immers gekenmerkt door macht én tegenmacht.
   
• Gepaard hiermee wordt ook vaak het risico aan de kaak gesteld dat een burgemeester niet tussentijds weggestuurd kan worden. Dit kan inderdaad problemen opleveren als een burgemeester incapabel blijkt te zijn of als de verhoudingen tussen raad en burgemeester ernstig verstoord raken. Een mogelijke oplossing hiervan is om een afzettingsprocedure in te voeren. In veel Duitse staten wordt bijvoorbeeld op verzoek van de raad of een x-aantal burgers een recall-referendum gehouden waarin kiezers zich kunnen uitspreken over herroeping van de burgemeester.
   
• Tegenstanders stellen wel eens dat de burgemeester te weinig macht heeft, daarom zou bij een direct gekozen burgemeester het gehele gemeentelijke bestel op de schop moeten. Dit is een onzinnig tegenargument. De verhoudingen tussen burgemeester en wethouders en tussen burgemeester en raad kunnen per gewone meerderheid worden gewijzigd en zouden tegelijkertijd met de gekozen burgemeester kunnen worden ingevoerd. 
   
• Volgens voorstanders van de kroonbenoeming wordt hiermee gegarandeerd dat burgemeesters onafhankelijk zijn en boven de partijen staan. Verkiezingen zouden hier afbreuk aan doen. Juist als je wil dat de burgemeester boven de partijen staan is het vreemd dat je hem laat kiezen c.q. benoemen door diezelfde partijen. Dan zou het veel logischer zijn om hem apart te laten kiezen. 
   
• Volgens voorstanders van de kroonbenoeming gaan verkiezingen (en open sollicitaties) gepaard met afbreukrisico voor de kandidaten, daarom zouden geschikte kandidaten zich niet meer kandidaat stellen bij directe verkiezingen. Ten eerste wordt dit argument gelogenstraft door het buitenland. Burgemeesters in Duitsland en Zwitserland presteren niet slechter dan hun collega’s in Nederland. Ten tweede gaat een nogal cynische redenatie achter dit tegenargument schuil: de carrièrekansen van politici worden als belangrijker gezien dan het recht van burgers op democratische zeggenschap.
   
• Tegenstanders van de gekozen burgemeester wijzen vaak naar het hoge vertrouwen in burgemeesters. Het klopt dat burgemeesters normaliter redelijk veel vertrouwen genieten onder kiezers, maar dat is eerder ondanks dan dankzij de kroonbenoeming. Het komt juist steeds vaker voor dat nieuwe burgemeesters een valse start maken doordat er ophef ontstaat over hun benoeming.
   
• Soms wordt wel eens verwacht dat burgers eigenlijk geen interesse hebben in een burgemeestersverkiezing en dat de opkomst erg laag zal blijven. Als bewijs wordt het burgemeestersreferendum aangehaald, waarbij in een aantal gevallen de opkomst zeer laag was (onder de 30%). Die vergelijking is echter onjuist. De burgemeestersreferenda waren halfbakken slecht vormgegeven nepverkiezingen. Slechts twee kandidaten die door de raad vooraf werden bepaald werden aan de kiezers  voorgelegd. Vaak was er geen echte keuze, soms enkel uit twee partijgenoten. Het is dan ook niet gek dat de opkomst in deze gevallen achterbleef. Bij burgemeestersreferenda waar wel een echte keuze voorlag lag de opkomst overigens wel een stuk hoger.