In Nederland is nog altijd sprake van een kroonbenoeming. Deze is in november 2018 weliswaar uit de Grondwet gehaald (zie onder) maar is nog altijd in de Gemeentewet geregeld. In de afgelopen decennia hebben gemeenteraden en de commissaris van de koning weliswaar steeds meer invloed gekregen op de burgemeestersbenoemingen, maar dit proces speelt nog steeds volledig in de achterkamertjes af. Burgers hebben nog steeds geen invloed op wie de centrale politieke figuur van hun stad of dorp wordt. 

 

Nederland is hiermee een uitzondering in de westerse wereld. In bijna alle andere westerse landen wordt de burgemeesters gekozen in plaats van benoemd. Vaak door middel van rechtstreekse verkiezing door de bevolking.

Op 20 november 2018 heeft de Eerste Kamer ingestemd met de grondwetswijziging die de kroonbenoeming van burgemeester uit de grondwet haalt (lees hier over de achtergronden). Voortaan kan de aanstellingswijze van burgemeesters bij gewone meerderheid worden gewijzigd. De varianten laat de grondwetswijziging volledig open. Vaak wordt onderscheid gemaakt tussen drie varianten: rechtstreekse verkiezing door de burgers, verkiezing door de raad of het Belgische model, waarbij de lijsttrekker van de grootste partij automatisch burgemeester wordt. Ook zou in theorie gekozen kunnen worden voor een mengvorm (zoals het voormalige “burgemeestersreferendum”) of om alles bij het oude te laten. De meningen over de nieuwe aanstellingswijze zijn verdeeld, ook binnen de partijen.

 

PvdA, SP en GroenLinks hebben zich expliciet uitgesproken voor een door de raad gekozen burgemeester. D66, PVV, 50plus, DENK en Forum voor Democratie spreken zich luid en duidelijk uit voor een direct gekozen burgemeester. De VVD is onduidelijk over haar voorkeur. CDA, ChristenUnie en SGP zijn überhaupt tegen de gekozen burgemeester.  

Meer Democratie is voorstander van een direct gekozen burgemeester die aan het hoofd staat van de uitvoerende macht. De burgemeester moet wethouders kunnen benoemen en ontslaan. Wel dient de vertrouwensregel tussen wethouders en raad te worden gehandhaafd. Doordat de burgemeester en de raad onafhankelijk van elkaar tot stand komen wordt het evenwicht en dualisme tussen de wetgevende en uitvoerende macht vergroot.

 

Iedereen moet zich voor burgemeestersverkiezingen kandidaat kunnen stellen. Er mag geen commissie zijn die van bovenaf de kandidaten selecteert, zoals bij het “burgemeestersreferendum” dat enkele jaren gefunctioneerd heeft. Er kan wel gewerkt worden met een drempel – zoals steunverklaringen van een x-aantal burgers – om te voorkomen dat het aantal kansloze kandidaten de pan uitrijst, zolang iedereen die drempel in principe maar kan halen. Om ervoor te zorgen dat altijd één kandidaat de absolute meerderheid krijgt, kan er gewerkt worden met een tweerondenstelsel, waarin de twee kandidaten met de meeste stemmen het tegen elkaar opnemen (net als bij de Franse presidentsverkiezingen), of met Alternative Vote (waarbij kiezers kandidaten in een voorkeursvolgorde plaatsen).

 

Net als in veel Duitse en Amerikaanse staten dient er een recall-procedure te bestaan: bij slecht presteren moet een x-aantal burgers of een meerderheid van de raad het recht hebben om een publieke stemming af te dwingen over het herroepen van het mandaat van de burgemeester. 

Wat zijn de belangrijkste argumenten voor een direct gekozen burgemeester? En kloppen de argumenten die tegenstanders van directe verkiezingen vaak aanhalen? Lees hier een overzicht.

Parlement & Politiek over de gekozen burgemeester