Vier maanden geleden rolden Russische tanks Oekraïne binnen. Oorlog in Europa was een feit. Niets is erger dan een oorlog, zo heeft mijn vader me altijd voorgehouden. Niets kent immers een grotere aantasting van de menselijke waardigheid dan het destructieve geweld van een oorlog. Als Meer Democratie zijn we bezig met het project ‘Bedreigde democratie’. In een serie webinars na de zomer gaan we antwoorden vinden op een cruciale vraag: hoe kunnen we de democratie blijven bevorderen – in Nederland en in heel Europa?

Meer Democratie staat voor directe democratische zeggenschap van burgers, waar ook ter wereld. De invasie van de Russische troepen in Oekraïne is een grote klap voor het vertrouwen dat staten elkaars grenzen respecteren. Ze slaat een gat in de hoop dat we grote geopolitieke problemen kunnen oplossen met overleg en met praten. Ze ondermijnt het geloof dat we steeds democratischer worden in de wereld.

Oorlog is een anomalie, juist omdat democratie essentieel is voor het vermijden van oorlog. Niet veel mensen weten het, maar er is nog nooit oorlog gevoerd tussen democratische landen onderling. In een redelijk functionerende democratie zijn macht en tegenmacht immers dermate in balans, dat tegengeluiden en protesten een stevige rol spelen - zeker bij omstreden beslissingen, zoals het starten van een oorlog per definitie is.

In een directe democratie, waar de bevolking een nog zwaardere stem heeft bij belangrijke beslissingen, ligt de drempel veel hoger om tot zo’n drastisch besluit te komen. Niet voor niets staat in de beginselen van Meer Democratie dat directe democratie vrede garandeert, ook letterlijk.

We staan als Meer Democratie voor het ideaal dat burgers zo veel mogelijk zeggenschap hebben. Dit betekent dat hun vrijheid op tal van terreinen gewaarborgd moet zijn, bijvoorbeeld vastgelegd in een grondwet. Het betekent dat er vrije verkiezingen gehouden worden, waar iedereen aan mee mag doen. Het betekent dat er vrijheid van meningsuiting is, van vergaderen en verenigen, van demonstratie. En het betekent dat burgers beschermd worden tegen beslissingen van een almachtige staat.

Democratie bestaat bij de gratie van macht en tegenmacht, wat vereist dat macht wordt opgesplitst. In ons ideaal betekent het dat veel macht aan de burgers wordt gegeven. Zij kunnen hun mandaat geven aan vertegenwoordigers, maar het ook weer hernemen. In een gezonde democratie wordt permanent gezocht naar nieuwe en betere manieren om de positie van haar burgers te versterken. Bij autoritaire en autocratische systemen zijn deze principes afwezig. Daar worden beslissingen ingegeven door de belangen van een kleine groep machthebbers, niet door het algemeen belang.

De democratie wordt bedreigd. Niet alleen in Rusland en Oekraïne, maar ook in andere Europese landen, in Zuid- en Noord-Amerika, in Azië en zelfs in Nederland. Hoewel van een andere orde, werd nog maar vier jaar geleden het referendum in ons land afgeschaft omdat het “de verwachting niet waarmaakte” zoals de politieke machthebbers van toen het formuleerden.

Wij blijven hartstochtelijk pleiten voor optimale zeggenschap van individuele burgers, in alle landen. We blijven pleiten voor een samenleving waarin machthebbers op alle mogelijke manieren met tegenmacht geconfronteerd kunnen worden, omdat dit uiteindelijk de beste garantie is voor een vrije, gezonde samenleving. Als Meer Democratie nemen we daarom afstand van oproepen of ingrepen om politieke partijen te verbieden, om onwelgevallige media de mond te snoeren, of om tegenstanders voor tribunalen te brengen. Of ze nu van links, vanuit het centrum of van rechts komt, aanvallen op onze vrijheid en gelijkwaardigheid – de grondwaarden van onze democratie – moeten worden tegengegaan.

Er is veel te zeggen over de achtergrond van de oorlog die Rusland nu tegen Oekraïne voert. Weliswaar heeft het Westen kilo’s boter op het hoofd na invallen in Irak en op andere plekken waar een VN-mandaat ontbrak, maar het beginnen van een oorlog is per definitie misdadig. Als er in Rusland een directe democratie zou zijn, dan zou er nu geen oorlog zijn. Het is moeilijk een burger te vinden die het in zijn of haar belang acht om oorlog te voeren. Alleen in autoritaire landen is een oorlog makkelijker te beginnen, omdat de leiders de tegenspraak hebben geëlimineerd en omdat hun macht een-op-een met hun eigen belangen verbonden zijn. Het is misselijkmakend dat een volk niet in staat is om machthebbers en hun oligarchische vrienden te stoppen, omdat de kanalen hiervoor afgesloten zijn.

Daar waar het eigenbelang groter is dan het algemeen belang, toont zich de meest perverse prikkel van machtswellust.

In een serie webinars na de zomer bespreken we deze punten met interessante gasten. Nadere info volgt...

Niesco Dubbelboer