Woensdag bespreekt de Tweede Kamer in tweede lezing de grondwetsherziening voor het bindend correctief referendum. Aan die wet was ooit mijn naam verbonden. Ik zou er dus enorm voor moeten zijn, ware het niet dat er in deze versie van de wet een belangrijke voorwaarde is opgenomen. Op initiatief van de ChristenUnie (CU) en gesteund door VVD, CDA en nota bene D66, is in de Tweede Kamer in de eerste ronde een torenhoge uitkomstdrempel toegevoegd. Het houdt in dat het referendum alleen geldig is als de meerderheid die tegen een wet stemt, minimaal de helft van de opkomst van de laatste Kamerverkiezingen bedraagt. Dit is niets minder dan een gifpil.
Deze torenhoge geldigheidsdrempel maakt het referendum immers onhaalbaar. Zo kende het referendum over de Europese grondwet in 2005 een opkomst van boven de 63 procent en een uitslag van meer dan 60 procent tegen. Het zou met de ‘gifpil’-drempel ongeldig zijn. Er stemden nota bene twee keer zoveel mensen bij het referendum als bij de Europese verkiezingen. Politicoloog Tom van der Meer onderzocht gelijksoortige referenda die in andere Westerse landen zijn gehouden. Daaruit blijkt dat slechts twee van die zeventien referenda geldig zouden zijn geweest met zo’n ridicule drempel. Onhaalbaar dus.
Democratie
Verkiezingen zijn ongeacht de opkomst, altijd geldig. De Staatscommissie Parlementair Stelsel (de commissie-Remkes) heeft uitgebreid betoogd waarom het referendum belangrijk is voor een goede werking van de democratie. Die goede werking staat of valt echter met eerlijke spelregels.
Zo’n bizarre drempel toont de immanente ‘demofobie’ van de traditioneel conservatieve partijen. Een van de meest positieve effecten van het referendum, namelijk dat politici gedwongen worden om draagvlak voor beleid te zoeken, wordt door deze uitkomstdrempel grotendeels teniet gedaan. Het verleidt politici namelijk tot de houding dat ze een referendum toch wel winnen. Het geeft hen een prikkel om maatschappelijke weerstand niet serieus te nemen en publiek debat te ontduiken. Maar nog belangrijker: het steeds ongeldig verklaren van referenda zal leiden tot teleurstelling en cynisme onder grote groepen kiezers.
Zuur
Een meerderheid onder de bevolking en in beide Kamers wil een bindend referendum. Het is zuur dat een minderheid van VVD, CDA en CU in het parlement al decennialang in staat is om het referendum tegen te houden. Ook deze referendumwet zal de tweederde meerderheid niet halen en dat is een ‘blessing in disguise’.
Maar nu moet er wel weer opnieuw werk worden gemaakt voor een burgervriendelijk referendum. Een referendumwet die niet is gebaseerd op demofobie, maar op vertrouwen in het oordeelsvermogen van de overgrote meerderheid van de kiezers. De strijd voor veel meer zeggenschap voor de burgers van ons land gaat door. Eens zal een referendum met nuchtere spelregels een werkzaam onderdeel zijn van onze parlementaire democratie.
Niesco Dubbelboer is woordvoerder van de beweging Meer Democratie en was als PvdA-Kamerlid mede initiatiefnemer van de oorspronkelijke grondwetsherziening voor een bindend correctief referendum.
