De term ‘maatschappelijk onbehagen’ is synoniem voor de bezorgdheid van burgers over de verslechtering van hun eigen situatie, waar ze maar geen grip op krijgen. Het onderzoek concludeert dat sociaal onbehagen vaker voorkomt bij mensen in plattelandsgemeenten buiten de Randstad en bij mensen die zichzelf niet een hoge positie op de maatschappelijke ladder toekennen. Hiervoor zijn economische redenen (inkomen), maar ook om niet-economische zoals toegang hebben tot bepaalde sociale netwerken, communicatieve vaardigheden, gezondheid en culturele voorkeuren.
Het SCP wijst op de noodzaak om de mensen die maatschappelijk onbehagen ervaren, meer plek te geven in de besluitvorming door serieuzer naar ze te luisteren. Het verhoogde gevoel van maatschappelijk onbehagen zorgt namelijk voor wrijving in de maatschappij en zet de toekomst van de democratie onder druk. De SCP-onderzoekers pleitten daarom voor democratische vernieuwingen zoals een correctief bindend referendum. Sinds de jaren tachtig geniet het referendum brede steun onder de bevolking. Met dit referendum kunnen kiesgerechtigden bepalen of een door de Tweede en Eerste Kamer aangenomen wet kan worden ingevoerd. Een initiatiefwetsvoorstel van Renske Leijten (SP) voor het invoeren van zo'n bindend correctief referendum is in februari van dit jaar aangenomen. Maar omdat het om een grondwetswijziging gaat, moet er een tweede keer over worden gestemd, waarbij in beide Kamers een tweederde meerderheid voor moet zijn. Dit is al te vaak een te hoge drempel geweest, dus dat wordt nog spannend. Het is nog lang niet zeker of en wanneer het officieel wordt ingevoerd. Dat zal pas duidelijk worden na de volgende Tweede Kamerverkiezingen (2025), wanneer er opnieuw over gestemd zal worden. CDA, VVD, ChristenUnie en SGP stemden zoals verwacht tegen. Maar nieuwe tegenstanders waren DENK en Volt. We zullen met hen in gesprek gaan om te proberen hun zorgen (en vooroordelen?) weg te nemen. Goed nieuws is dat de nieuwe partij BBB voorstander van het referendum is en dat zal de verhouding in de nieuwe Eerste Kamer positief beïnvloeden.
Het kan dus zo maar zijn dat de wens van veel Nederlanders om zich meer gehoord te voelen door de politiek, niet weer sterft in schoonheid. Voor een succesvolle uitkomst van het initiatiefwetsvoorstel van Renske Leijten zal een deel van de partijen die nu tegen het referendum zijn het sowieso over een andere boeg moeten gooien. Partijen die tegen het bindend correctief referendum zijn, moeten zich afvragen op welke alternatieve manier zij de stem van mensen die maatschappelijk onbehagen voelen een plek geven, om de kloof tussen samenleving en politiek te dichten. De roep van de bevolking om directere vormen van democratie mogelijk te maken, wordt nu stelselmatig genegeerd. Ondanks de adviezen van diverse staatscommissies, de vele onderzoeken en oproepen van de bevolking en het maatschappelijke organisaties om het correctief bindend referendum mogelijk te maken, blijven de genoemde partijen volharden in hun weerstand.
Een veelgehoord tegenargument tegen het bindend correctief referendum is dat het weinig ruimte biedt voor compromissen en te gemakkelijk tot weloverwogen besluiten komt. In de ogen van de tegenstanders is een referendum immers alleen "voor" of "tegen". Wat tegenstanders in zo'n argumentatie vergeten is dat het bindend correctief referendum eigenlijk als noodrem dient. Juist het referendum verdiept het publieke debat en trekt het debat breder in de samenleving. Tegelijkertijd wordt het publieke debat onder invloed van referenda inhoudelijker, omdat het om een afgebakende zaak gaat. Zo wordt het niet ‘te gemakkelijk’ om tot een weloverwogen besluit te komen, maar door het ontbreken van de wirwar van issues in verkiezingsdebatten die door elkaar heen lopen, juist transparanter.
Tegelijkertijd is het burgerberaad in opmars. Vanuit Meer Democratie steunen wij deze vernieuwing. Wij vinden dat gelote burgerberaden, samen met het referendum, noodzakelijke aanvullingen zijn op de bestuurdersdemocratie zoals wij die hier kennen. Deze democratische vernieuwing wordt ook door de SCP gepropageerd. Bij het burgerberaad werkt een gelote, voor de samenleving representatieve groep burgers, aan een urgent thema waar ofwel de politiek op is vastgelopen, ofwel oprechte vragen vanuit de politiek leven. Een groot voordeel van zowel het burgerberaad als het referendum is dat ‘de niet gehoorde stem van de mensen die veel maatschappelijk onbehagen ervaren’ een grotere kans hebben dat hun stem hierdoor wel wordt gehoord.
De somberheid van de Nederlandse bevolking over de samenleving is gegrond. Democratische vernieuwing is een absolute noodzaak om in het vastgeroeste Nederlandse democratische stelsel de betrokkenheid en directe zeggenschap van mensen beter vorm te geven. Meer Democratie is net als het SCP - én een grote meerderheid van de Nederlandse bevolking - al jaren overtuigd hiervan. Het is goed dat dit elke keer onderzocht en geagendeerd wordt door organisaties als het SCP. De politiek kan het niet genoeg horen!
